Leestijd: 7 minuten
Het opzeggen van een kredietovereenkomst door de bank kan desastreuze gevolgen hebben voor een onderneming. De huidige coronacrisis zal vermoedelijk leiden tot een forse toename van het aantal beëindigingen van kredietrelaties. Als gevolg van de huidige marktomstandigheden zullen veel bedrijven niet meer aan hun betalingsverplichtingen jegens de bank kunnen voldoen. De Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) heeft in ieder geval al laten weten dat kredietnemers in die gevallen niet automatisch op hulp van de bank hoeven te rekenen. In dit artikel zal ik onder andere ingaan op de vraag of een bank een kredietovereenkomst altijd mag opzeggen. Als advocaat word ik vaak ingeschakeld door zowel kredietnemers als banken (bijzonder beheer) bij vragen over de beëindiging van een kredietrelatie. Mijn kennis op dit gebied deel ik graag met u.
Mag de bank de kredietovereenkomst opzeggen?
In vrijwel iedere kredietovereenkomst is bepaald dat dat de bank gerechtigd is om de kredietovereenkomst te beëindigen. Soms is de opzeggingsbevoegdheid in de overeenkomst zelf opgenomen. Bijna altijd is het recht om de overeenkomst te beëindigen vastgelegd in de toepasselijke algemene bankvoorwaarden of bijzondere voorwaarden voor kredietverlening. Daarmee bestaat er voor de kredietverstrekker vrijwel altijd een contractuele bevoegdheid om de kredietovereenkomst op te zeggen.
In artikel 27 van de Algemene Bankvoorwaarden 2017 (“ABV”) volgt bijvoorbeeld dat de bank gerechtigd is om de vorderingen op de geldnemer op te eisen wanneer door de klant niet aan de verplichtingen wordt voldaan. Daarnaast geeft artikel 35 ABV de bank een ruime contractuele bevoegdheid om de relatie met haar klant op te zeggen. Verzuim van de geldnemer is in dat laatste geval niet vereist.
In aanvulling op de ABV heeft vrijwel iedere bank in Nederland ook eigen voorwaarden die van toepassing zijn verklaard op de kredietovereenkomst. Deze eigen voorwaarden voorzien ook vrijwel altijd in een of meer bepalingen die het mogelijk maken om een kredietovereenkomst op te zeggen. De beëindiging van een kredietrelatie komt daarbij in verschillende varianten voor:
- Opzegging van het rekening-courantkrediet;
- Vervroegde opeising van de geldlening;
- Een beroep van de financiële instelling op het onmiddellijk opeisbaar worden van het krediet;
- Het automatisch eindigen van een krediet.
De gehanteerde voorwaarden worden vrijwel altijd ter hand gesteld voorafgaand of bij het sluiten van de kredietovereenkomst en zijn gepubliceerd op de website van de bank.
Op grond van de contractuele standaardbepalingen heeft de bank dus vrijwel altijd het recht om de kredietovereenkomst te beëindigen. De bank kan de verstrekte geldlening opeisen, de kredietovereenkomst opzeggen of een beroep doen op een automatische beëindigingsgrond. Dat betekent niet dat een geldnemer volledig vogelvrij is. Het opzeggen van de kredietovereenkomst is namelijk niet altijd juridisch houdbaar.
Wat zijn de gevolgen van beëindiging van een kredietovereenkomst?
Het meest ingrijpende gevolg van het beëindigen van een kredietovereenkomst is dat de kredietnemer geen gebruik meer kan maken van het door de bank ter beschikking gestelde krediet. Het gebruikte krediet moet dan worden terugbetaald. Soms moet het krediet op korte termijn ineens worden terugbetaald. In andere gevallen wordt een opzeggingstermijn gehanteerd. Na verloop van de opzeggingstermijn moet de schuld dan alsnog volledig worden terugbetaald. Vaak zal een geldnemer nadat de kredietovereenkomst is opgezegd, niet meer kunnen beschikken over eventuele kredietruimte.
Het niet meer kunnen beschikken over het krediet kan voor een onderneming zeer grote gevolgen hebben. Vrijwel altijd ontstaan daardoor liquiditeitsproblemen en komt het voortbestaan van de onderneming in direct gevaar. Niet zelden kan een onderneming na de beëindiging van de kredietrelatie of inperking van de kredietruimte leveranciers of personeel niet meer betalen. Uiteindelijk kan dit zelfs leiden tot het faillissement van de onderneming.
Een ander gevolg van een kredietopzegging kan zijn dat de geldnemer een contractuele vergoeding voor vervroegde aflossing verschuldigd is. Of dat het geval is, hangt af van de inhoud van de kredietovereenkomst.
Indien de geldnemer haar schuld aan de bank niet kan terugbetalen, dan zullen vaak maatregelen worden getroffen om de vordering te incasseren. Denk daarbij aan het uitwinnen van zekerheden of het openbaar verkopen van verhypothekeerde onroerende goederen.
Wanneer de klant van een bank wordt ondergebracht bij de afdeling bijzonder beheer, soms ook wel ‘intensief beheer’ of ‘recovery’ genoemd, is het voor de geldnemer oppassen geblazen. Daadkrachtige actie is dan vereist om grotere problemen te voorkomen. Een proactieve opstelling van de geldnemer vergroot de kansen van een kredietnemer aanzienlijk. Als advocaat help ik geldnemers en afdelingen bijzonder beheer bij het verdedigen van hun belangen.
Is een opzegging altijd toegestaan?
Hoewel de bank vrijwel altijd de contractuele mogelijkheid heeft om een kredietovereenkomst op te zeggen, is een beëindiging niet altijd juridisch houdbaar. De bank kan dus niet altijd zomaar tot opzegging overgaan. De Hoge Raad heeft zich in het arrest ING/De Keijzer uitgelaten over de beëindiging van een kredietovereenkomst. De Hoge Raad oordeelde in dit arrest dat de inhoud van de kredietovereenkomst tussen partijen in beginsel leidend is. Wanneer in de kredietovereenkomst een opzeggingsbevoegdheid is vastgelegd, dan mag de kredietverstrekker dus van deze bevoegdheid gebruik maken. Echter uit dit arrest kan ook worden afgeleid dat de beëindiging van de kredietrelatie niet geldig is wanneer dat naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is.
Bovendien moet de bank rekening houden met de belangen van haar eigen cliënt. Anders gezegd: de bank moet zorgvuldigheid ten opzichte van de geldnemer in acht nemen. Dat volgt onder ander uit artikel 2 ABV. Deze zorgvuldigheidstoets speelt met name een rol bij een beoordeling van de opzegging in het licht van de hiervoor genoemde ‘onaanvaardbaarheid’.
Zorgplicht bij het opzeggen van een kredietovereenkomst?
De bank heeft ten opzichte van haar klanten een zorgplicht. Deze zorgplicht is onder andere vastgelegd in artikel 2 ABV. Op grond van artikel 2 ABV dient de financiële instelling jegens haar klant onder andere een zorgvuldigheid in acht te nemen en rekening te houden met zijn belangen. Bij de beëindiging van een kredietovereenkomst speelt de zorgplicht daarmee ook een rol. Dit komt, zoals hiervoor is overwogen, feitelijk tot uiting in de vraag of de opzegging naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is.
Welke omstandigheden spelen een rol bij de beëindiging van een kredietrelatie?
Het opzeggen van een kredietovereenkomst kan naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar zijn. De vervolgvraag is dan welke omstandigheden een rol spelen bij de beoordeling van een (voorgenomen) beëindiging. Dat hangt eigenlijk altijd af van de omstandigheden van het geval. Uit de lagere rechtspraak kunnen enkele omstandigheden worden afgeleid die een rol kunnen spelen. Daarbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan:
- De duur, de mate van exclusiviteit en de omvang en de ingewikkeldheid en het verloop van de kredietrelatie;
- Welke redenen heeft de bank voor het opzeggen van de kredietovereenkomst?
- De houding van de kredietnemer ten opzichte van de kredietverstrekker;
- Is de geldnemer de gemaakte afspraken nagekomen of niet?
- Wat zijn de overlevingskansen van de onderneming?
- Wordt er een redelijke opzegtermijn gehanteerd?
- Welke gevolgen heeft de beëindiging van de kredietrelatie?
- Heeft de bank overleg gevoerd met de klant en is de klant voldoende gewaarschuwd voor de opzegging?
- Welke verwachtingen heeft de bank (bijzonder beheer) gewekt bij de klant?
- Welke maatschappelijke belangen spelen een rol?
- Is er een reputatierisico wanneer de relatie wordt voortgezet?
Deze omstandigheden kunnen een rol spelen bij de toetsing van de rechtsgeldigheid van een kredietopzegging. Bij de beoordeling van de rechtsgeldigheid spelen ook de rechtsgevolgen een rol, zoals de vraag of een kredietnemer bijvoorbeeld een boete verschuldigd is bij vervroegde aflossing.
Opzegtermijn
In sommige gevallen zal de geldverstrekker een kredietovereenkomst met onmiddellijke ingang beëindigen en het krediet opeisen. Vaak wordt bij het opzeggen van de kredietovereenkomst evenwel een opzegtermijn gehanteerd. De lengte van de gehanteerde opzegtermijn moet aansluiten op de redenen die worden aangevoerd om tot beëindiging van een kredietovereenkomst over te gaan. Bij ernstige betalingsachterstanden of een serieuze onderdekking zal een geldverstrekker een minder lange opzeggingstermijn in acht hoeven nemen.
Vanuit het perspectief van de bank is het belangrijk dat de opzegging goed aansluit bij de eerdere correspondentie van bijzonder beheer met de klant. Een beëindiging die komt als ‘donderslag bij heldere hemel’ is vaak vragen om juridische problemen. Banken doen er daarom verstandig aan er voor te zorgen dat er sprake is van een zorgvuldig en gedocumenteerd besluitvormingsproces. Daarbij dient er sprake te zijn van een consistente en logische communicatie met de geldnemer. De redenen van de opzegging moeten aan de geldnemer worden medegedeeld. Tot slot is het belangrijk voor de afdeling bijzonder beheer om geen valse verwachtingen te wekken bij de geldnemer.
Beëindiging van een kredietovereenkomst en advocaat nodig?
Als advocaat op het gebied van financiering en zekerheden heb ik ruim tien jaar ervaring met beëindigingen van kredietovereenkomsten. Ik heb daarbij veel opgetreden voor geldverstrekkers en geldnemers. Daardoor weet ik als geen ander hoe de afdeling bijzonder beheer werkt. Daarbij heb ik met succes verschillende procedures gevoerd over het opzeggen van kredietovereenkomsten. Daarbij heb ik zowel voor financiële instellingen opgetreden en voor geldnemers die met een opzegging geconfronteerd werden. Gelet op de grote belangen, is het belangrijk om niet te lang te wachten om een advocaat in te schakelen. Het tijdig opbouwen van een gedegen dossier en een daadkrachtige aanpak is van groot belang, zowel voor de kredietnemer als de kredietgever.
